HANGİ BİNALAR RİSK ALTINDA?

UZMANLAR UYARIYOR, HAZIRLIKLI OLUN!

Depremler, ülkemizin en büyük doğal afetlerinden biri olmaya devam ediyor. Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi, aktif fay hatları üzerinde yer alması nedeniyle ciddi riskler barındırıyor. Uzmanlar, bölgenin jeolojik yapısı ve deprem tehlikesine dikkat çekerek yapı envanterinin çıkarılması, zemin etütlerinin yapılması ve kentsel dönüşümün hızlandırılması gerektiğini vurguluyor.

Batman ve çevresindeki deprem riskini daha iyi anlamak için Emekli Öğretim Üyesi Dr. Şefik İmamoğlu, Jeoloji Mühendisleri Odası Diyarbakır Şube Başkanı Özgür Haktan Bozan ve Jeoloji Mühendisleri Odası Batman İl Temsilcisi Sadettin Onur ile konuştuk. İşte uzmanların değerlendirmeleriyle bölgenin deprem gerçeği...

BATMAN VE ÇEVRESİNDEKİ JEOTEKTONİK YAPI

Emekli Öğretim Üyesi Dr. Şefik İmamoğlu: “Bölgemize baktığımızda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin jeolojik yapısının özellikle Batman ve Diyarbakır çevresinde kritik bir konumda olduğunu görüyoruz. Bölgenin kuzey kısmı, birbirine bindirme yapmış fay hatlarıyla örülüdür. Bu fay hatları bindirme niteliğinde olduğu için ciddi deprem üretme potansiyeline sahiptir.

Bitlis-Zagros Bindirme Kuşağı olarak bilinen bu hat, Hakkari’den başlayıp İran-Irak sınırını takip ederek Afganistan ve Pakistan üzerinden Himalayalar’a kadar uzanıyor. Bu bölgedeki fay hatları, zaman zaman büyük depremler üretmiş ve tarihsel süreçte birçok yıkıcı sarsıntıya neden olmuştur. Örneğin, 1940’lı yıllarda İran’ın güneyinde Makran bölgesinde 8,2 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir.

Bu fay hattı, ülkemizdeki Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay hatları kadar aktif olmasa da sürekli bir sıkışma nedeniyle büyük bir enerji biriktirmektedir. Kızıldeniz’in açılmasına bağlı olarak kuzeydoğuya doğru bir basınç oluşmakta ve bu basınç Anadolu Plakası’nın altına girmesine yol açmaktadır. Son 100 yılda bu bölgede önemli depremler yaşanmıştır. Örneğin, 6 Eylül 1975’te Lice Fayı üzerinde meydana gelen deprem büyük yıkıma neden olmuştur.”

BÖLGEDE BEKLENEN DEPREMLER VE BATMAN'IN RİSKİ

Dr. Şefik İmamoğlu: “Palu ve Bingöl bölgeleri, bize daha yakın olan yerleşim alanlarıdır ve bu iki yer arasında henüz bir kırılma gerçekleşmemiştir. Bu bölgedeki fay hattının büyük bir deprem üretmesi beklenmektedir. Özellikle Bingöl’ün Karlıova ilçesi ile Erzincan arasında bulunan Yedisu bölgesi, uzun süredir aktif olmayan ve yüksek deprem riski taşıyan bir alandır. Daha önce büyük bir deprem üretmiş bu fayın yeniden hareketlenme ihtimali yüksektir.”

Batman’ın zemin yapısı nedeniyle depremleri daha şiddetli hissettiğine dikkat çeken İmamoğlu, şunları ekliyor:

“Batman gevşek bir zemin üzerinde kurulu olduğu için sismik dalgalar burada daha fazla büyüyerek hissedilmektedir. Bu nedenle Batman’da deprem etkisi normalden birkaç kat daha fazla olmaktadır.”

BİNALARIMIZ DEPREME HAZIR MI?

Dr. Şefik İmamoğlu: “Binamızı zemine göre inşa etmediğimiz sürece depremin etkisi değişken olacaktır. Mevcut yapıların kontrol edilmesi gerekiyor. Uzman ekipler , binalardaki kolon ve kirişlerde meydana gelen kırılmaları tespit edebilirler. Yapı sahipleri, bu incelemelerin ardından güçlendirme çalışmaları yaparak binalarını daha dayanıklı hale getirebilirler.”

Binaların inşa sürecinde dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri, jeolojik ve jeoteknik etütlerin yapılmasıdır. Batman gibi deprem riski yüksek bir şehirde, özellikle eski yapıların güçlendirilmesi veya kentsel dönüşüme alınması büyük önem taşıyor.

KENTSEL DÖNÜŞÜM VE YAPISAL İYİLEŞTİRMELER

Jeoloji Mühendisleri Odası Diyarbakır Şube Başkanı Özgür Haktan Bozan: “Kentlerimizin planlanmasında mikro bölgeleme çalışmalarının yapılması şarttır. Bu çalışmalar, yerleşim alanlarının uygunluğunu belirleyerek şehir planlamasını daha sağlıklı hale getirir. Yerleşime uygunluk açısından alanlar dört kategoriye ayrılmaktadır:

1. Uygun alanlar

2. Uygun olmayan alanlar

3. Ayrıntılı jeoteknik gerektiren alanlar

4. Önlem alınması gereken alanlar

Batman ve çevresinde özellikle Şelmo Formasyonu’nun bulunduğu alanlarda yüksek katlı yapılaşmadan kaçınılması gerektiğini düşünüyoruz. Ayrıca alüvyon zeminlerde gerekli zemin iyileştirmelerinin yapılması şarttır.”

BATMAN’IN DEPREM GERÇEĞİ

Jeoloji Mühendisleri Odası Batman İl Temsilcisi Sadettin Onur: “Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 depremlerinde Batman’da 55 ağır hasarlı bina tespit edilmiştir. 500 km uzaklıktaki bir depremin Batman’ı bu kadar etkilediğini düşünürsek, Bingöl-Yedisu ya da Hakkari’de yaşanacak bir depremin etkisinin çok daha büyük olacağını öngörebiliriz.

Tektonik açıdan bölgemizin yeterince araştırıldığını düşünmüyorum. Batman’da bilinmeyen birçok fay hattı olabilir. Ayrıca Batman’ın yeraltı suları konusunda da bir haritamız yok. Bu nedenle kapsamlı bir hidrojeolojik etüt çalışmasına ihtiyaç vardır.”

Batman’da özellikle eski yerleşim alanları olan İluh Tepesi, Yeşiltepe ve çevresi gibi mahallelerin büyük risk altında olduğunu belirten Onur, 1990 öncesi yapılan hiçbir binanın büyük bir depremde ayakta kalamayacağını vurguluyor.

DEPREMDE HAYAT KURTARAN ÖNLEMLER

Dr. Şefik İmamoğlu: “Deprem bilincinin artırılması için okullarda jeoloji dersleri tekrar müfredata eklenmelidir. Japonya’da anaokulu öğrencileri bile deprem sırasında ne yapacaklarını biliyor. Bizim de bu bilinci kazanmamız gerekiyor.

Deprem esnasında şu önlemler alınmalıdır:

Ağır eşyalar duvara monte edilmeli.

Baza yatakların yanında cenin pozisyonunda yatılmalı.

Devrilecek eşyaların altına girilmemeli.

Toz veya moloz solunmasını engellemek için üstümüzü örtmeliyiz.

Unutmayalım, deprem değil bina öldürür!”

DEPREM RİSKİNE KARŞI HAZIRLIKLI OLMALIYIZ

Depremler doğal bir olaydır, ancak yıkıcı etkileri büyük oranda insan kaynaklıdır. Batman ve çevresi, büyük bir deprem riski taşımaktadır ve bu riske karşı hazırlıklı olmamız gerekmektedir.

Mevcut binaların deprem dayanıklılığı test edilmeli.

Yeni yapılacak binalar için detaylı zemin etütleri yapılmalı.

Riskli bölgelerde yapılaşma sınırlandırılmalı.

Batman Üniversitesi ve ilgili kurumlar yapı envanteri çalışmalarına öncülük etmeli.

Depremi engelleyemeyiz, ancak kayıpları en aza indirmek bizim elimizde. Bilinçli hareket ederek, bilimsel verilere dayalı önlemler alarak daha güvenli bir yaşam inşa edebiliriz.