Tevekkül, kulun kendi iradesiyle yaptığı işte Allah' a bağlı olduğunu, onsuz yapmadığını göstermektir. Yani kul bir işi yapmak isterken kendi iradesini ortaya koyacak, fakat iradesinin de bağımsız olmadığını, Allah'ın takdirine bağlı olduğunu bilecek.
Evet, insanların çoğu tevekkülü yanlış biliyor.
Sad-i Şirazi, tevekküle dair bir kısa nakil ediyor, onu dinleyelim ki tevekkülün ne olduğu tam bilinsin.
Bir derviş, münhal bir yerde hasta, sakat bir tilki görmüş, tarikatın kendisine bağış ettiği rikkat, şefkat ve başka mahlûka merhamet onu harekete geçirmiş, tilkiye yiyecek aramış. Fakat bu planlarını tatbik etmeye hazırlanırken bakmış ki bir aslan büyük bir av yakalamış, bir kısmını yemiş, büyük bir kısmını da tilkinin önüne bırakmıştır.
Derviş bu hikmetli manzaradan etkilenerek kendi işini terk etmiş, iş yapmadan Allaha tevekkül edip rızkını alacağını düşünmüş ve her işi bırakmış, atalete girmiştir. Maalesef elinde bir imkân kalmadığı için kıt yemek -içmekle yetinmiş, açlıktan perişan duruma düşmüştür.
Dervişin samimi bir arkadaşı onu bu perişan halde görünce sebebini sormuş, Derviş, sebebin tilki hadisesi olduğunu ifade ederken, arkadaşı ona demiş ki, sen tevekkülü yanlış anlamışsın. Sen çalışacaksın, güçlü aslan gibi olup güçsüz tilkiye yardım edeceksin ve bu yardımın da Allahın sana verdiği güç ve sıhhatten kaynaklandığına inanıp Allah'a tevekkül edeceksin.
Evet, İnsanın nezdinde bir irade var, ona "cüzi ihtiyarı" denir, insanın cüzi ihtiyarı sahibi olması, her fiilinden kendisinin sorumlu olması, kendisini fiilden tam tecrit etmemesi demektir. Senin işlediğin fiilinin halıkı (yaratanı) Allah ise de fail sensin, senin elinde bir irada (cüzi ihtiyari) denilen bir güç var, o da sana aittir, sen kendi fiililinin failisin, robot değilsin. Amma sen yaratan da değilsin, tek failsin, çünkü yaratan (Bedi) yoktan icat edendir, yoktan icat etmek Halik'a, Allah'a aittir, kula yaratma fiilini isnat etmek şirktir. Bu sırdan gafil olanlar kula yaratma sıfatını isnat ediyorlar, mesela falan adam falan işi yarattı, yaratacak diyor, hataya düşüyorlar. Ancak bunun yerine "yaptı- yapacak" denilir.
Fiilinde yetkin var robot değilsin
Ondan sorumlusun mutlak değilsin.
Derviş gibi olma atalet haramdır
Çalış, tevekkül et tersi zikzaktır. Hakka namzet ol.