Dengbejlik ( klasik şarkı /ağıt/naat ) Kürtlerin kültüründe her zaman yer edinmiş olan halk edebiyatının bir koludur.
Dengbej/dengbejlik denildiğinde ilk akla gelen ve en çok bilinen, gelmiş geçmiş bütün dengbejlerin kabul ettiği, denbejlerin piri Evdale Zeyne dir.
Evdale Zeyne Ağrının Tutak ilçesi Cemalverdi köyünde dünyaya gelmiş bir dengbej olup, dengbejliğin temelini profesyonel anlamda geliştirmiş, büyük oranda yayılmasını, popüler olmasını sağlamış, sayısız dengbej eseri olan büyük bir ozandır.
Evdale Zeyne 1800 yılında doğmuş olduğu ve 1913 yılında vefat ettiği bilinmektedir.
Evdale Zeyne 113 yıl yaşamış ve yaşadığı uzun ömrü boyunca bir çok büyük aşkı, büyük destanı, büyük kahramanlıkları, acıları sevinçleri konu edinmiş Şarkıları (klamları) eşsiz güzel sesi ile seslendirmiştir.
Evdale Zeyne’nın Kendisinden sonra gelen bir çok ünlü dengbej olan( ses sanatçısı/ozan) Reso, Şakıro, Kawis ağa, Karepete haço, Meyremhan gibi… dengbejler ilhamını, makamını, tarzını, Evdale Zeyne den almıştır.
Evdale Zeyne nın yaşamında önemli bazı dönüm noktaları olmuştur.
Evdale Zeyne 3 yaşında babasını kaybeder ve annesi olan Zeyne ona bakar, onu büyütür, annesi Zeyne nin Evdalı büyütmesi ile halk arasında Evdale Zeyne (Zeyne nin evdalı (oğlu) ismini alır.
Evdale Zeyni çiftçi bir ailenin çocuğu olan ve 30 yaşına kadar çiftçilik ile uğraşan sıradan bir çiftçi iken, bir gün bir rüya görür ve rüya yorumcularının rüyasını yorumlaması neticesinde anlatılanlar karşısında, çok etkilenen Evdal uzun süre hastalanır. Hastalandığı güne kadar da Evdale Zeyne nin tek bir klam okumadığı rivayet edilmektedir. Evdale Zeyne nin uzun hastalık süresi dönemi boyunca hasta yatağına klamlar söylemeye başlar, farklı bir melodi, farklı bir ahenk ile mırıldandığı klamların, makamı, dengbejlik müziğinde yeni bir akım şeklinde, yeni bir tarza ile önemli bir yer edinir.
Şarkıları melodileri halk arasında çok tutulur, beğenilir ve Evdale Zeyne bölgede büyük nam salar, bölgede artık, şehirden şehire, düğünden düğüne, divandan divana (şevberk) gider. Evdal artık, okunan şarkıların, klamların, şiirlerin aranan adamı olur.
Evdale Zeyne nın şarkılarında, naat ve hicivlere rastlamak ta mümkündür.
Evdale Zeyne nın hayatındaki önemli bir dönüm noktası da Sürmeli Mehmet paşaya ( İshak paşa sarayını yapan İshak Paşanın 4 kuşak torunu) dengbejlik yapmaya başlamasıdır.( Kürtlerde hemen hemen her beyin, her ağanın bir dengbeji olurdu)
Sürmeli Mehmet paşa nın 1865 yılında, Osmanlı yönetiminin Kozanoğluları beyliğinin isyanının bastırılması için, destek istemesi üzerine, Sürmeli Mehmet Paşa buraya sefere çıkmış, bu sefer sırasında Evdale Zeyne yi de yanında götürmüştür.
Sefere gidilerken Osmanlı yönetimi fermanda Sürmeli Mehmet paşanın dersimden geçmemesi için tembihte bulunur, lakin bu bölgedekilerin, yabani, barbar, tehlikeli olduklarını belirtir, ancak Sürmeli Mehmet paşa dersimden geçmeye karar verir ve oradan geçer.
Sürmeli Mehmet paşa ve berberindekiler Dersim bölgesinden geçerlerken, o dönemin yöneticileri ve halk tarafından çok büyük hürmet ve saygı ile karşılanır, çok iyi ağırlanırlar. Bundan çok etkilenen Evdale Zeyne ünlü dersim klmanı bu sefer sırasında derler ve söyler.
Kozan beyliğinin isyanının bastırılmasından sonra, rivayete göre Sürmeli Mehmet paşa burada, hastalanarak ya da bir yılan sokması neticesinde hayatını kaybeder.
Kozan bölgesinde Yoğun sıtma ve kolera gibi salgın hatalıklar nedeni ile bir çok asker ölür, savaşa giden 400 askerden sadece 50 tanesi çeşitli yolarla Ağrıya dönebilmiş, döneler arasında Evdale Zeyne de vardır.( evdale Zeyne sefere asker olarak değil Sürmeli Mehmet paşanın dengbeji olarak gitmiştir.)
Evdale Zeyne burada yaşanan acı ve zorlukları anlatan vay hozane (wey xozane) stranını ( şarkısını) derlemiş ve seslendirmiştir.
Evdal ın hayatındaki önemli dönüm noktalarında biriside o dönem Kozanoğulluları beyliğinde yaşayan ünlü Türk ozanı Dadal oğlu ile de karşılaşmış olmasıdır.
Evdale Zeyne nin dönüşünde sonra Sürmeli Mehmet paşa artık yoktur ve yoksulluk içerisinde hayatı devam eder. Bu esnada bu vesile ile ( vey hızanıye( Wey xızani ye (fakirlik)) stranını(şarkısını) da derler ve seslendirir.
Evdale Zeyne nın lakabı Temo nun babası olarak yayılmıştır. Aslında Temo Evdalın oğlu değildir, bir göç esansında onu kimsesiz olarak kundakta bulur ve evlatlık olarak alıp büyütür.
Evdale Zeyne, Temo ile diğer çocukları arasında ayrım yapmadığını göstermek ve Temo yu da diğer çocukları gibi sahiplendiğini, sevdiğini belirtmek için Lakabını Temo nun babası olarak ilan etmiştir. (nereye gitse Temo yu yanından ayırmaz ve gözlerinin görmemesi nedeni ile Temo aynı zamanda Evdal e rehberlik etmektedir.)
Kozan savaşı dönüşünden sonra, bir hastalık geçiren ve gözleri 7 yıl kör olarak kalan Evdale Zeyne, o sırada gözlerinin görmemesi nedeni ile kendisine benzettiği, kanatları kırılmış olan yaralı bir turnayı da yanına alarak Turnanın kanadını tedavi eder, turnanın kanadının iyileşmesi ile birlikte, Evdale Zeyne nın de gözlerine yapılan tedavi sonuç vermiş gözleri iyileşmiştir. Evdal yine o sırada gözleri kör ve turnanın kanadı kırık iken Turna ve Temo oğlum ( kulıngo ve Temo lawo adlı şarkısını( klamını ) bestelemiştir.
Evet Günümüzde bir çok anonim olarak bilinen halk arasında dilden dile dolaşan, kahramanlık anlatan, büyük aşklar anlatan, acıyı, kederi, özlemi anlatan, süsleme sanatını anlatan, sadakati, dürüstlüğü anlatan şarkıların Şahı Evdale Zeyne dir.