İnsan faydalı- zararlı 7 çeşit nefse sahiptir. İbadet ve tasavvuf müessesi zararlı nefisleri ıslah etmek için kurulmuştur. Zira hakiki mütedeyyin ve mutasavvıf kötü nefsi ıslah eder, iyi nefsin terbiyesinde yetişip kemale erişir.
Evet, nefsimizin 7 derecesi var, birinci derece zararlı derecedir. Bu derecedeki nefis kendi sahibini her çeşit zararlıya sürüklüyor, sahibini kibir, fitne, şehvet, anarşi, terör, günah, ahlaksızlık, zulüm, inkâr, hatta küfür gibi her çeşit badirelere kaydırıyor. Bu derecedeki nefis O kadar gaddardır ki sahibinin Allah’a olan ibadetini yapmamaktan zevk alıyor, sahibine ilahlık tasarlayıp kul olduğunu dahi inkâra kalkışıyor, mülhit/ ateist ettiriyor.
Kuranın tabiriyle bu zararlı nefse EMMARE denir. Kişi, bu nefsin tesirinde kaldığı takdirde saydığım bütün hataları mubah kabul eder, canavar rolüne girer ve iman, ibadet, şefkat, muhabbet, sulh, insanlık ve genel ahlak düşmanı olup hem kendisine hem dünyaya izalesi mümkün olmayan zararları icat eder.
İkinci derecedeki nefis, iyi nefistir, kötü nefse hüküm eder, hatalı yoldan çevirir, doğru yola yönlendirir. Bu nefis tasavvuf ıstılahında LEVVAME ismiyle adlandırılır.
NEFSİN 7 ÇEŞİTLERİ:
1- Nefs-i امارة/Emmâre: Allah'ın emirlerine uymayan, yasaklarını çekinmeden işleyen ve zevkine tabi olan nefistir.
2- Nefs-i لوامة /Levvâme: Allah'ın emirlerine bazen uyan, bazen uymayan, işlediği günahlardan dolayı üzülen, tövbe eden ve sevaplardan dolayı sevinen nefistir.
3- Nefs-i ملھمة/ Mülheme: Mümkün mertebe Allah'ın emrinden çıkmayan emir ve yasaklarına uyan nefistir.
4- Nefs-i مطمئنة /Mutmainne: İman esaslarına inanan, İslâm'ın emir ve yasaklarına uyan, bu konularda hiç bir şüphe ve tereddüdü olmayan, neticede Allah ile manevî bir bağ kuran ve bunun lezzetine ulaşan nefistir. Hakiki âlim ve mutasavvıflar bu nefse sahiptir.
5- Nefs-i راضیة /Radiye: Her yönüyle Hakk'a yönelen, Allah'tan gafil olmayan ve O'ndan razı olan nefistir.
6- Nefs-i مرضیة /Mardiyye: Bütün varlığıyla Hakk'a teslim olan ve böylece Allah'ın kendisinden razı olduğu nefistir.
7- Nefs-i كاملة /Kâmile: Bütün kötülüklerden sıyrılıp manevi olgunluğa eren nefis. Bu mertebeye erişen bir kişinin bütün sıfatları güzeldir ve her hali ibadet sayılır.
Tasavvufun tespitine göre eğer insan iyi nefse sahip olmak, kötü nefisten kurtulmak isterse önünde iki seçenek var:
1. Nerede olursa olsun bütün ibadetleri riya karıştırmadan ihlâs ile yapmak. Yani Allah’tan başka nefis başta hiçbir mahlûka kulluk yapmamaktır.
2.Hakiki mürşidin terbiyesine girmek. Zira hakiki mürşit hem kendisini hem mensubunu kötü nefisten (emmare) kurtarır, Kâmile derecesine yükseltir. Hakiki olmayan taklitçi de ne kendi nefsini ne de başkasının nefsini ıslah edebilir.(Kuşeyri Risalesi, s. 222, 277, 290).
Hakka namzet ol