Belgeler konuştu!

Tarihi belgelerde ve eski haritalarda bulunan vesikalar, “Batman” siminin bilinenden daha eski ve tarihi “Malabadi” köprüsünün de asıl adının “Batman Köprüsü” olduğu ortaya çıktı.

Genelde ‘Batman’ hakkında ile yazılan, anlatılan ve söylenenin aksine ‘Batman’ isminin 1000 yıllık bir geçmişi olduğu ortaya çıktı. Batman Valiliği, Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Belediye ve birçok kurum, tanıtımlarda Batman ile ilgili verdikleri bilgilerin geçersiz olduğu ortaya çıktı. Asırlar önceden “Batman” adının var olduğunu ortaya çıkaran belgeleri kaynağından öğrendiklerini belirten ve kurumların Batman ile ilgili verdiği tarihi bilgileri yanlışlarla doldurduğunu ifade eden Fotoğraf Sanatçısı İrfan Tapan “bütün kurumların web sitelerinde Batman ismi ile ilgili verilen bilgilerin tümü yanlış. Batman ile ilgili bilgilerin kulaktan dolma ve basitçe anlatılması bizleri üzüyor” dedi.

İLUH KÖYÜ İLE BATMANIN ALAKASI YOK!

İluh köyü ile özdeşleştirilen Batmanın, aksine daha eski olduğunu ifade eden Tapan, onlarca tarihi eserlerde net bir şekilde Batman’ın var olduğunu söyledi. Tapan “Tarihi Meyyafarkin ve Amid, Vakai NameiHısnkeyfa, Viyana Milli Kütüphanedeki Mxs.355 V. 105 a-b, 106a Kayıt numaralı tarihi vesikalar, 947/1540 tarihli Bitlis Vilayeti Timar İcmal Defteri 72/73 sayfaları, Şerefname, Seyahatname, Salname-i Vilayeti Diyarbekr ve Atatürk ile bölgeyi zamanında gezen (1916) 5.Fırka Komutanı Miralay Ali Fuat’ın kitabında ve daha sayamadığımız onlarca kaynakta hem Batmanın eski adı ve hem de Batman Köprüsü yani şuan Malabadi köprüsünün adı defalarca telaffuz edilmektedir” dedi.

Tarihi belgeler, kitaplar ve vesikalarda Batmanın adının var olduğu ortaya çıkmasıyla, kurumların web sitelerinde “tarihçemiz” bölümündeki bilgilerin tümü geçerliliğini kaybetti. Hatta, Batmanın adının nerden geldiğine dair verilen “Batman isminin nereden geldiği hakkinda görüşler olmayıp, bir görüşe göre bugünkü Batman Çayının adı 1950'li yılların basında Iluh köyüne verilmiştir. Yaygın olan görüşe göre de Iluh köyünün aşağı kısmında ilk deneme kulesi kurulduğunda TPAO'nun tesislerinin bulunduğu bölgeye bakmaktan gelen Batman adı verilmiştir” şeklindeki bilgi ise tamamen yanlış olduğu ortaya çıktı. Fotoğraf Sanatçısı İrfan Tapan, Batmanın bu denli tanıtılmasının yanlış olduğunu belirterek “keşke tam bir araştırma neticesinde bilgiler doğru verilse. En azından Batmanın 50-60 yıllık bir geçmişe sahi olmadığı ve yüzlerce yıllık bir geçmişinin olduğu ortaya çıkarılsaydı” dedi.

BATMANIN ADI NEREDEN GELİYOR?

“1071 Malazgirt meydan muharebesinden sonra Selçukluların Anadolu’ya girmesiyle birlikte bölgemizde kurulan ilk Türkmen beyliği olan Artuk Oğulları beyliğinin coğrafi alanlara Türkçe isimler verdikleri bilinmektedir. Abbasilerin bölgedeki hâkimiyetleri döneminde ismi ‘Nehru Sadit’ olan Batman Nehri, Artuk Oğulları saltanatının 140 yıllık hâkimiyeti döneminde Nehrin ismi ‘Ab-i Karaman’ olmuş, üzerinde kurulu bulunan köprüye de ‘Cisr-i Karaman’ denmiştir. (Kaynak: İbn Ezrak ‘ölümü 1181’ – Tarihi Meyyafarkin ve Amid – isimli eser.) Halen aslı Viyana milli kütüphanesinde bulunan Batman ve çevresinin en önemli kaynağı durumundaki ‘VAKAİ NAMEİ HISNKEYFA’ aslı Arapça yazılmış 2 ciltlik eserde ‘Meyyafarkin (Silvan) civarındaki aşiretler ile Batman civarındaki aşiretlerin Batman Köprüsü yakınındaki çatışmalarından’ bahsetmektedir. Batman ve Batman Köprüsünün ismi ilk defa bu eserde zikredilmiştir. (Kayıt No: Mxs. 355 V. 105 a-b, 106-a Viyana Milli Kütüphanesi / Avusturya)…

MALABADİ KÖPRÜSÜ DEĞİL, BATMAN KÖPRÜSÜ

Bu eserde anlatıldığına göre Batman yerleşim birimi, o tarihlerde çok önemli tarihi bir yolun stratejik bir noktasında yer almaktaydı. Bu nedenle şöhreti ve önemi gittikçe artmış bulunuyordu. 14. Asrın başından itibaren nehre ‘Batman Nehri, üzerindeki köprüye de Batman Köprüsü’ denmiş olması bu eserde zikredilmektedir. Yani Batman ismi Orta Çağdan günümüze kadar hep var olmuştur. Ayrıca Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, 208 nolu (947/1540 tarihli Bitlis Vilayeti Timar İcmal Defteri 72/73 sayfalarında) Batman isminden bahsederek ‘Beşiri kazasına bağlı, geliri olan bir yerleşim yeri olduğu’ anlatılmaktadır. Bu tarihten 60 yıl sonra, 1600 yılında İdris-i Bitlisi tarafından yazılan ‘ŞEREFNAME’ isimli eserde (Ter. M. Emin Bozaraslan, İstanbul s. 211) Batman ve Batman Köprüsünden sıkça bahsetmektedir. (Kaynak: Burhan Zengin – BATMAN İSMİ – konulu araştırma yazısından…)

SEYAHATNAME’DE DE İLGİNÇ BİLGİLER VAR

Tanınmış Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi (Ölüm. 1684) 16. Asırda bölgemize yaptığı gezi sırasında Batman Nehrinden bahsederken bu nehrin üzerindeki köprüyü şöyle anlatmaktadır: ‘Batman Köprüsü, Abbasiler döneminde zengin bir tüccar tarafından hayrat için yapıldığı, içinde dinlenmek için odalar bulunduğu, üzerinden gelen geçen kervanların dinlenerek yattığı’ konusunda Seyahatnamesinin 10. cilt, 450. sayfasında geniş bilgi vermektedir. Ayrıca Evliya Çelebi SEYAHATNAME’sinde, köprünün Artuk Oğulları döneminde değil, Abbasiler döneminde yapıldığını anlatır. Osmanlıların son dönemlerinde kaleme alınan ‘Diyarbakır Salnamelerinde’ köprünün mevkii ‘Batman adındaki mıntıkanın yanında’ şeklinde tarif edilmektedir. (Salname-i Vilayeti Diyarbekir 20-1323/1902 Diyarbekir s.199)

Ayrıca www.gerty.net.gc.vk web sitesinde 1903-1911 yılları arasında Gerty Bell isimli İngiliz uyruklu bir bayanın bölgemize yaptığı seyahat esnasında, köprünün 3 kare fotoğrafını çekmiş ve köprü hakkında verdiği İngilizce bilgide ‘Batman Su Bridge’ Batman Su Köprüsü başlığı altında tarihçesini anlatmaktadır.

PIRA BATMANÉ

Bugün köprünün yanında bulunan Malabadi köyünde 50 yaşından yukarı yaşlarda kime sorulursa köprü isminin “Pıra Batmanê” yani Batman Köprüsü ismi ile bilindiğini söyleyecektir. Birbirinden habersiz 10 denek üzerinde tarafımca bu ispat yapılmıştır. Yukarda bilimsel kaynaklara, arşiv belgelerine ve Ortaçağ seyyahlarının eserlerine dayanılarak ifade edildiği gibi, 14. asırdan bu yana Batman ismi kullanılmakta ve bu ismin Batman Nehrinden alındığı ifade edilmektedir. Ayrıca Batman Nehri üzerindeki köprü adının da “Batman Köprüsü” olduğu anlatılmaktadır. Köprünün yanındaki Silvan tarafında kalan Malabadi köyü, 20. Yüzyılın başında yerleşime açılmış, 1950’li yıllarda yerleşim yerlerine Türkçe isimler verilince köyün ismi de ‘Çatakköprü’ olmuştur.

14 ASIR ÖNCE BATMAN

Sonuç olarak hiçbir kaynak eserde, hiçbir tarihi belgede ve hiçbir seyyahın gezi notlarında veya yayınladıkları eserlerde söz konusu köprünün Diyarbakır, Silvan veya Malabadi isimleri ile birlikte zikredildiğine rastlanmamıştır. Ancak bu köprü ile ilgili ne zaman bir araştırma yapmak için tarihi kaynaklara başvurulursa 14. asırdan bu yana karşımıza ‘Batman Köprüsü’ olarak çıkmaktadır. Adına türküler de yakılsa, şarkılar da bestelense bu köprünün ismi Batman Köprüsüdür.

ATATÜRK ZAMANI BATMAN

Atatürk'ün Doğu Cephesi'nde görevli olduğu günlerde Bitlis'e geldiğini, birkaç gün Bitlis'te kaldığını, sonradan yayınlanan ‘Hatıra Defteri’nden okuyoruz. Hatıra Defteri'ndeki, 7 Kasım 1916 günü notlarında, 5.Fırka Komutanı miralay Ali Fuat (Cebesoy) , Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) , Neşet (Bora) , Topçu Komutanı Osman Senai ile birlikte (Silvan'dan Bitlis'e gitmek üzere hareket ettim..) diyen Atatürk, Batman Köprüsü'nü geçerek, ziyarete geldiğim sırada üşütmüş; rahatsız olmama rağmen, yol üzerindeki birliklerde konaklayarak 13 Kasım 1916 Pazartesi günü Bitlis'e geldiğini söylemektedir.

Batman Köprüsüyle ilgili sunduğum bu tarihi vesikalardan ayrı olarak Çatakköprü (Malabadi) köyünde şöyle bir anket yapılarak insanlara ‘Bu köprünün ismi nedir?’ diye sorulsun. Eminim ki bütün yaşlı denekler şu cevabı vereceklerdir: Bu köprünün ismi Batman Köprüsüdür…”