Kelimelerle konuşur, kavramlarla anlaşırız. Bazen kavramların yanlış kullanılması iletişim hatalarına, yanlış anlamalara veya belli sorunların gizlenmesine neden olabiliyor. Hatta bir kakafoni ortamı oluşturuyor. Son dönemde gündeme gelen enflasyon ve hayat pahalılığı da bunlardan birisidir.
Enflasyon ve hayat pahalılığı aynı şey midir? Yüksek enflasyona rağmen hayat pahalılığı daha az hissedilebilir mi? Yüksek enflasyon ortamında bazıları için hayat pahalılığı olmaz ve hayat ucuzlar iken, bazıları için dayanılmaz boyutlara gelebilir mi?
Enflasyon Nedir?
Enflasyon, fiyatlar genel seviyesinin sürekli olarak artmasıdır. Enflasyonu ölçen kamu veya özel sektör birimleri enflasyon sepetine dahil ettikleri malların fiyatlarındaki değişimi alıp, sepet içindeki ağırlığına bunlardaki artışın toplamını aylık, yıllık bazda ilan ederler. Enflasyon oranının düşmesi, fiyatların düşmesi değil, fiyat artış hızının düşmesi anlamına gelir.
Peki, Hayat Pahalılığı Nedir?
Hayat pahalılığı, kişilerin gelirlerindeki artışın, harcama yaptıkları mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışın gerisinde kalması durumunda yaşanan bir durumdur. Herkesin anlayacağı şekilde örneklendirelim: 10.000 TL maaşınız vardı. Bununla 1000 ekmek 10 kg ayçicek yağı, 10 kg et, 50 kg süt alabildiğinizi varsayalım. Maaşınıza %20 zam geldi, ama aynı dönemde enflasyon %50 diyelim. Maaşınız artmasına rağmen artık siz 800 ekmek, 8 kg ayçicek yağı, 7 kg et, 40 kg süt alabiliyorsanız, hayat sizin pahalanmıştır. Sizin yaşadığınız enflasyon ortamında hayat pahalılığı sorunudur. Aynı enflasyon ortamında gelirini %100 artıran bir kişi için ise hayat pahalılığı söz konusu değildir. Dolayısıyla, enflasyon genel, objektif olarak enflasyon sepetindeki malların ağırlıklarına göre fiyatlarındaki belli bir dönemdeki artışı ifade ederken, hayat pahalılığı elde ettiğiniz gelirle önceki dönemlerden daha az mal veya hizmete erişmeye başlanılmasını ifade eder.
Enflasyon, herkes için geçerli iken, hayat pahalılığı mal ve hizmetlerdeki fiyat artışının altında gelir artışı elde edenler için geçerlidir.
Enflasyon mu, Hayat Pahalılığı mı Daha Kötüdür?
Bu soruya herkesin kendi durumuna bakarak cevap vermesi gerekir. Enflasyon ortamında herkesin geliri enflasyona endekslenmiş olduğunda enflasyon artışı hayat pahalılığına yol açmaz. Ama özellikle dar gelirlilerin, asgari ücretlinin, emeklinin, memurun maaşı yıl başında belirlendiği için yüksek enflasyon ortamında bu kesim hayat pahalılığında doğrudan ve yüksek oranda etkilenir. Arkadan yapılacak telafi zamları bile söz konusu olma hayat pahalılığının tüm etkilerini silmek mümkün olmaz.
Oysa kur korumalı mevduatta parası olanlar, enflasyon artışını hızlı bir şekilde enflasyona veya üzerine uyarlama kabiliyeti olanlar, geçiş garantisini dövize ve enflasyona endekslemiş olanlar, doğalgaz dağıtım şirketlerinde olduğu gibi dağıtım için alacakları payı Yİ-ÜFE aylık artışına endekslemiş olanlar için enflasyon olumsuz değil, bazen olumludur. Hayat pahalılığına veya sermaye erimesine yol açmaz, aksine milli gelirden aldıkları payı artırırlar.
Evet, kısaca enflasyon herkes içindir. Geneldir. hayat pahalılığı ise gelirini enflasyon oranında artıramayan dar gelirli, asgari ücretli, emekli, memur, küçük esnaf için hayatı çekilmez kılan bir beladır, illettir. Bu anlamda Türkiye’de enflasyon yok, hayat pahalılığı var demek, bir siyasi iktidarın kullanabileceği en son söylemlerden biri olması gerekir. Ama yazının başında da söyledik, “Kelimelerle konuşur, kavramlarla anlaşırız.” Kavramları yerli yerinde kullanmadığımız, belki de kavramların anlamına yeterince vakıf olmadığımız, yada çarpıttığımız zaman bir türlü birbirimizi anlamıyoruz. Ortaya bir senfoni değil, kakafoni çıkıyor.
Dr. Ozan BİNGÖL
Vergi Uzmanı