Edep ve Haya tüm insanlar için, hassaten Müslüman için birer hayati tasfiyedir. İnsanın kirli ruhu ve kirli bedeni hayâ ve edeple temizlenmektedir. Edebin-hayânın olmadığı ruh kirlidir, olmadığı beden illetlidir, olmadığı eğitim, ilim dahi faydadan ziyade zarar tevlit itmektedir. Onun için tasavvuf dünyasında ilimden önce edep ve hayâ esas kılınmıştır. Mürşit, tövbe faslında tarikata girmek isteyen kişiye oku demez, ilk evvel edepli ve hayâlı ol tavsiyesinde bulunur. Demek edep ilimden de önde gelmektedir.
Yunus der ki:
"Gezdim Halep Şam,
Eyledim ilmi talep,
Meğer ilim bir hiçmiş,
İlla edep illa edep."
Evet, İnsan ilimle değil, ancak edep ve hayâyla diğer canlılardan üstün kılınmıştır. Edep ve hayâdan yoksun insan, ne kadar ilim erbabı ve müspet evsafı varsa da edep ve hayâdan tecerrüt ettiği takdirde diğer canlılara üstünlüğü ve Ekremliği tescil edilemez. Binaenaleyh insan bütün iç ve dış organlarıyla edep ve hayâ ile insani meziyetleri kazanmaktadır ve insanın ruhu, fiziki yapısı, şekli, sureti edep ve hayâyla hayat bulabilmektedir.
İnsan birinci safhada Allah'a karşı edep ve hayâ edecek, ruhunu isyan ve inkâr gibi zararlı nesnelerden koruyarak tüm organları Allaha tevdi etmeye himmet edecek, tersini yapmaktan edep edecek, Allah'tan hayâ edecek ve her türlü ibadet ve ihsanı icra edecek, tersini yapmaktan Allah'tan utanacaktır. Mesela Allaha karşı edep- hayâ ederek tüm ibadetlerini icra edecek, ihmal etmeyecek. Yani Allahtan hayâ edecek, Allahın emirleri harici ve zıttı istikametinde sarf etmeyecek, etmekten hayâ ve edep edecektir.
Allah yap dese deruhte etmelisin..
Yapma demişse sen yapmamalısın
Emrine hazır olmalı, evet demelisin
Muhalif olma sakın! edepsız olursun..
Hakka namzet ol.